6 تیر، روز ثبت ملی آیین سدره‌پوشی و پوشش بانوان زرتشتی

یکی از آیین‌های زرتشتیان، آیین سدره‌پوشی یا همان جشن تکلیف در دین زرتشتی است. 6 تیر، روز ثبت ملی آیین سدره‌پوشی و پوشش بانوان زرتشتی نام‌گذاری شده است؛ مهارت کشتی‌بافی، پوشش بانوان زرتشتی، آیین سدره‌پوشی، از آثار پیشنهادی در شورای ملی ثبت میراث‌ فرهنگی ناملموس ایران بود که در ششم تیر ماه 1399 در لیست آثار ملی ایران قرار گرفت.

آیین سدره‌پوشی زرتشتیان و پوشش بانوان زرتشتی

آیین سدره پوشی زرتشتیان که به آن «نوزاد» یا «نوزات» نیز می‌گویند، مانند غسل تعمید برای مسیحیان و جشن تکلیف و ختنه‌سوران برای مسلمانان است. سدره پوشی را زایشی نو و تولدی دیگر و نشانه‌ بیرونی زرتشتی شدن می‌دانند؛ سدره پوشی در سن ۹ تا ۱۵ سالگی طی مراسمی توسط موبد سدره پوش انجام می‌شود. زمان انجام این آیین در بامداد است اما امروزه در ایران، پس از نیمروز برگزار می‌شود.

نوجوانان به هنگام رسیدن به سن هوشیاری و مسئولیت‌پذیری و زمانی که با خرد خود آموزش‌های پیامبرش را درک ‌کند برایش جشن سدره‌پوشی برپا می‌کنند. او آیین نیاکان خود را می‌پذیرد و پیمان می‌بندد تا سفارش‌های آیین راستی را در زندگی به‌کار گیرد. در آیین سدره پوشی و کُشتی بستن، نوجوانان، از دوران کودکی به بزرگسالی قدم گذاشته و از آن پس او را به عنوان یک فرد زرتشتی می‌شناسند. پس از سدره پوشی به فرد اجازه داده می‌شود تا در مراسم مذهبی و اجتماعی مرتبط با آیین خود شرکت کند. زرتشتیان عهد باستان، فرزندان خود را در سن پانزده سالگی سدره‌پوش می‌کردند اما امروزه این آیین در سن ۷ تا ۱۰ سالگی انجام می‌پذیرد. 

آیین سدره‌پوشی، مهارت کشتی‌بافی، پوشش بانوان زرتشتی، از آثار پیشنهادی در شورای ملی ثبت میراث‌ فرهنگی ناملموس ایران بود که در ششم تیرماه 1399 خورشیدی به‌عنوان میراث‌فرهنگی ناملموس به ثبت ملی رسید.

سدره چیست ؟

گواه ظاهری زرتشتی بودن و شناسنامه دینی، پوشیدن سدره با نام اوستایی وهومنه وَستره به معنای لباس نیک‌اندیشی و کُشتی با نام اوستایی اَئیویاونگهن به معنای کمربند است. سدره، از جنس پنبه، کتان یا ململ (100% پنبه) و به رنگ سپید و نشانه پاکی، سادگی و فروتنی است. سدره نخستین جامه‌ای است که بدن را می‌پوشاند و از ۹ تکه تشکیل شده است؛ این 9 تکه، یادآور اصل و باور دین زرتشتی و ۹ پیام اهورایی است؛ شخص با پوشیدن سدره این 9 پیام را همواره بر تن و جان خود حس کرده و در زندگی به کار می‌بندد.

سدره پیراهنی گشاد و بی‌یقه با آستین کوتاه است که دو کیسه کوچک یکی در جلو سینه (به نام گریبان) و دیگری در پشت (به نام گُرده) دارد. کیسه پشتی نشانه و نماد وظیفه‌هایی است که هر فرد به‌عنوان یک زرتشتی بر عهده دارد و باید آن‌ها را به درستی انجام دهد و کیسه جلویی که به آن کیسه کِرفه یا کیسه کار نیک می‌گویند، یادآور پرهیزگاری‌های یک انسان دیندار است که روی هم انباشته شده و خوشبختی او را رقم می‌زند.

کُشتی چیست ؟

کُشتی یا بند دین، بندی سفید و باریک و بلند است که از 72 نخ پشم سفید گوسفند بافته شده و آن را روی سدره بسته می‌بندند. 72 نماد هات یسنا است که در هنگام بافتن به ۶ بخش (به نشانه شش چهره گَهَنبار) تقسیم می‌شود و هر بخش ۱۲ نخ (به نشانه ۱۲ ماه سال) دارد. زرتشتیان کشتی را بر روی سدره 3 دور به کمر به نشانه پیروی از اندیشه، گفتار و کردار نیک می‌بندند؛ چهارگره‌ هم برای یادآوری تقدیس و ارجمندی چهار نشانه‌، پیوند با خویشتن، دیگر نیکان، طبیعت و اهورامزادا است. کشتی بند بندگی اهورا مزدا است و افراد زرتشتی از زن و مرد و کوچک و بزرگ موظف‌اند که همیشه به جز در زمان‌های خاصی مانند استحمام، آن را به کمر خود ببندند.

آیین سدره پوشی

خوش آمد گویی در این آیین نخست با نشان دادن آیینه و گلاب به مهمانان و سفره‌ای گسترده آغاز می‌شود؛ بر روی سفره، گلدان گل و سرو، شمع ویا چراغ روشن، آتشدان، لرک (آجیل مخلوط از چند میوه‌ خشک)، میوه، نقل و شیرینی، قند سبز و بشقابی که مخلوط دانه‌ برنج و برگ سبز آویشن است قرار می‌دهند سپس با شربت و شیرینی از مهمانان پذیرایی می‌کنند. نوجوانان با ظاهری آراسته و در حالی که سِدره و لباس سراپا سفید بر تن و پوشش سفید بر سر دارد، با همراهی موبد در کنار سفره‌ سدره‌پوشی در برابر روشنایی می‌نشیند. با آوای اوستا‌خوانی موبد، کُشتی به‌گونه‌ای ویژه بر روی سدره بسته می‌شود؛ نوجوان هم با خواندن بخشی از اوستا به پایبندی خود به آیین یکتا‌پرستی گواهی می‌دهد.

پوشش زنان زرتشتی

لباس سنتی زنان زرتشتی هم مانند دیگر اقوام در طول زمان تغییراتی داشته است؛  این پوشش شامل لچک (کلاهک)، سدره (پیراهن زیر)، خمیس (پیراهن رو)، مکنی (روسری)، شوال (شلوار)، گیوه(کفش) است .

خمیس (پیراهن بانوان زرتشتی)

خمیس پیراهنی است گشاد و بلند که تا پایین زانو را می‌پوشاند و آستین‌های گشاد و بلندی تا مچ دست دارد. این لباس چند تکه‌دوزی است؛ در گذشته به دلیل  گرانی و در دسترس نبودن پارچه، هیچ تکه‌ای از آن دور انداخته نمی‌شد و از آن‌ها برای دوخت لباس استفاده می‌کردند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید زرتشتیان به شدت با اسراف مخالف‌اند و معتقدند بندگی خدا در حفظ منابع است .

برش پیراهن دو بخش مجزای بالاتنه و پایین تنه دارد که درخط کمر از هم جدا می شوند. قسمت بالاتنه پیراهن از پارچه‌های ساده است (این قسمت زیر روسری قرار دارد.) افرادی که ثروتمندتر بودند از پارچه‌های مرغوب‌تر مانند ابریشم برای این قسمت استفاده می‌کردند؛ در قسمت پایین تنه یا همان دامن پیراهن هم پارچه‌های رنگین و زیبا به کار می‌رفت. در لباس‌های مجلسی، مانند لباس عروس کار با سوزن‌دوزی تزیین می‌شد.

لچک

لچک کلاهی کوچک است که روی پیشانی می‌بندند و آن را در پشت سر توسط دو بند باریک زیر سر گره می‌زنند؛ با بستن لچک هم موهای جلوی پیشانی پوشانده می‌شود هم می‌توان روسری را به‌راحتی دور آن پیچید.

روسری

پارچه مستطیل الوانی با ابعادی بسیار بزرگ است که علاوه بر پوشاندن سر ،تمام قسمت بالاتنه تا کمر و مچ دست را هم می‌پوشاند.

شوال (شلوار) 

شلوار همانند پیراهن دو بخش دارد که برای دوخت آن، از کمر تا زانو که زیر پیراهن است، از پارچه ساده و نخی و از زانو به پایین از پارچه تکه‌دوزی شده، استفاده می‌کنند. به دلیل  وقت‌گیر بودن تکه‌دوزی، امروزه از پارچه‌ای یک تکه با طرح نواری برای شلوار استفاده می‌کنند. 

گیوه

برخی با استناد به شاهنامه گیوه را به گیو نسبت می‌دهند؛ نقل است که گیو وقتی برای بازگرداندن کیخسرو (نوه کیکاووس) و مادرش فرنگیس، به ترکستان رفت، هفت سال در آن دیار سرگردان بود. او برای راهپیمایی‌های طولانی خود نیاز به پای‌افزاری مقاوم، سبک و خنک داشت. این نیاز موجب شد تا او گیوه را بسازد؛ گیوه در طی زمان دستخوش تغییراتی شد و به‌شکل امروزی در آمد.

سخن آخر

6 تیر، روز ثبت ملی آیین سدره‌پوشی و پوشش بانوان زرتشتی است؛ روزی که در آن می‌توانیم با این دین کهن ایران زمین بیشتر از قبل آشنا شویم و از آن برای فرزندانمان بگوییم. مَزدَیَسنا (مزداپرستی) که به آن دین زرتشت و دین بِهی هم می‌گویند، از آموزه‌های رهبر دینی ایرانی، زرتشت اسپیتمان، سرچشمه می‌گیرد و قدمت آن به هزاره دوم پیش از میلاد بازمی‌گردد.